Haklılık Şeması Nedir?
Haklılık şeması, kişinin başkalarının haklarını, düşüncelerini veya ihtiyaçlarını dikkate almayıp kendi istek ve beklentilerine öncelik verdiği bir düşünce kalıbıdır. Bu şemaya sahip kişiler, genellikle kendilerini herkes üstün hissederler bu yüzden kuralları kendileri için geçerli saymaz ve çevrelerinden sürekli olarak onlara ayrıcalıklı davranmalarını beklerler. Aynı zamanda bu şema, kişinin hata yaptığını kabul etmekte zorlanmasına, başkalarını suçlamasına ve eleştirilere kapalı olmasına neden olabilir.
Haklılık Şeması Neden Ortaya Çıkar?
Haklılık şeması genellikle çocukluk dönemindeki aile dinamiklerinden veya sosyal çevreden kaynaklanır. Aşırı şımartılan veya ayrıcalıklı bir şekilde büyütülen çocuklar, diğer insanların ihtiyaçlarını ve sınırlarını dikkate almayı öğrenemezler. Bunun yanı sıra, aşırı eleştirel veya otoriter ebeveynlerle büyüyen çocuklar, eleştirilerle baş etme ve kendilerini savunma mekanizması olarak bu şemayı geliştirebilirler. Ayrıca haklılık şeması bireyler tarafından yaygın olarak diğer şemalara karşı (duygusal yoksunluk, kusurluluk gibi) bir “karşıt saldırı” veya “aşırı telafi” olarak da geliştirilebilir.
Haklılık Şeması Belirtileri Nelerdir?
Haklılık şeması üç farklı biçimde bireylerde kendini gösterebilir: şımarık haklılık, bağımlı haklılık ve dürtüsellik. Haklılık şemasına sahip bireyde bu türlerin biri veya birden fazlası bir arada görülebilir.
Şımarık haklılığa sahi bireyler kendilerinin diğer insanlardan daha özel olduğunu düşünürler. Bu yüzden kendilerini hem diğer insanlardan hem de yasalardan üstün görebilirler. Onların isteği ve kontrolü dışında gelişen olaylara tahammül edemezler. Diğer insanlarla kurabildikleri empatinin seviyesi ise oldukça düşüktür.
Bağımlı haklılıkta ise birey kendisin aciz ve bakıma muhtaç olarak görüp bağımlı olduğu kişiden tüm bu ihtiyaçlarını sağlamaya hakkı olduğunu düşünür.
Dürtüsellik ise adı üzerinde duygu ve davranışları kontrol edememe, anlık tatmini her zaman uzun vadeli sonuçlara tercih etme hali söz konusudur. Bu kişiler özellikle öfke kontrolünde sıkıntı yaşayabilir ve bu dışavurumlarında özgür olduklarını savunabilirler. Bu durumun diğer insanlara olan etkisini ise çok fazla önemsemezler.
Haklılık Şeması ile Nasıl Başa Çıkılır?
Haklılık şemasıyla başa çıkmak için empati becerilerini geliştirerek başkalarının duygularını ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışmak önemlidir. Kişinin, insanların sınırlarına saygı göstermeyi ve davranışlarının başkaları üzerindeki etkisini değerlendirmeyi öğrenmeye çalışması şemanı değişimi için oldukça önemli bir adım olacaktır. Hak ve ayrıcalıklar arasındaki farkı anlamak hem kişinin kendi ihtiyaçlarını hem de başkalarının haklarını dengeli bir şekilde ele almasını sağlayabilir. Sağlıklı ilişkiler kurabildiğiniz mutlu günler dileriz.