Büyük küçük herkes, hayatta bir şeylerden korkarız. Yüksek yerlere çıkmak size ürkütücü geliyor olabilir, ya da kalabalığa, insan arasına karışmak sizi kaygılandırıyordur. Veya en basitinden köpeklerden ya da kedilerden korkuyor olabilirsiniz… İnsanın korkabileceği şeylerin sınırı yok.
Kaka tutma nedir?
Siz nasıl belli şeylerden korkuyorsanız minik yavrunuz da kakasını yapmaktan korkuyor olabilir. Nasıl ki köpek ya da kedi gördüğünüzde oradan uzaklaşma ihtiyacı duyuyorsanız, çocuğunuz da kaka yapma durumundan korkup, bunu engellemeye çalışıyor olabilir.
Kediden, köpekten uzaklaşabiliriz, peki kaka yapmaktan korktuğumuzda ne yaparız? Kaka yapma durumundan kaçmaya çalışırız, yani kakayı “tutarız.” Bu da kakanın dışarı çıkması için yapılması gereken bağırsak hareketini isteyerek engellemek anlamına gelir. Hatta daha kötüsü, uzun bir zaman boyunca yapıldığında, artık kakayı yapma dürtüsünün kaybolduğunu gözlemleriz.
Nasıl ki, eğer köpek korkunuz varsa, köpekten fiziksel olarak uzaklaştığınız takdirde korkunuzda azalma gözlemlersiniz, benzer şekilde, çocuğunuz kakasını tutarak kaka yapma durumunundan “uzaklaşmış” olur ve bu da onu kısa vadede rahatlatır. Peki ya sonra? Sonrası pek iç açıcı değil. Zira dışarı çıkamayan kaka sertleşir ve tuvalete gitmek çocuğa daha da acı verir bir hale gelir ve maalesef bu durum böyle kısır döngü şeklinde devam eder.
Çocuklar kaka tutmaya neden başlarlar?
Kaka tutmanın birçok nedeni vardır. Gelişimsel gecikmeler, duyusal sıkıntılar, çocuğun yaşadığı bir travma, hayatında ona stres yaşatabilecek bir değişiklik, bir kez kabız olup kaka yaparken canının acıması sonrası kaka yapmayı acı verici bir deneyim olarak kodlaması ile, çocuklar kaka tutmaya başlayabilirler.
Çocuk anal döneme geçtiğinde, kakasını kontrol edebildiğinin farkına varır. Eğer çocuğunuz hayatının diğer alanlarında kontrol duygusunu yaşayamıyorsa (örneğin kendi kıyafetlerini seçmesine izin verilmiyorsa, parka gittiğinde özgürce oynayamıyorsa, evde oyun oynarken sürekli müdahale ediliyorsa vs.) o zaman, hayatının diğer alanlarında yaşayamadığı bu kontrol duygusunu kakayı tutma/bırakma kas becerisine aktarmış olabilir. Eğer çocuğunuzun kaka tutmasının temelinde kontrolü ele alma dürtüsü olduğunu düşünüyorsanız, bir psikolog ile ebevenynlik yaklaşımınız üzerinde çalışmanız gerekir.
Kaka tutma davranışını pekiştiren bir diğer sebep, çocuğun sizinle yalnızca tuvalet ihtiyacı üzerinden ilişkilenmesi olabilir. Eğer ki, çocuğunuzun keyif aldığı alanlarda onunla yeterince vakit geçirmiyorsanız, ve çocuğa dikkatinizi yalnızca tuvalet yapma esnasında veriyorsanız, çocuğunuz bunu hemen fark edecek ve sizinle ilişki kurabilmek adına, tuvalet konusunu, üzerinde zaman harcanması gereken bir sorun olarak kalması için çabalayacaktır. Böyle bir durum yaşıyorsanız, kaka/çiş konusunun sizin için önemini azaltmaya, biraz geri adım atmaya ve çocukla, tuvalet konusu haricinde iletişim kurma ihtimallerini arttırmaya çalışmalısınız.
Çocuğunuzun kakasını tuttuğunu nasıl anlarsınız?
Çocuk kakası geldiğinde kendini kasabilir, koşturabilir, bacaklarını karnına çekebilir, lazımlığa ya da tuvalete oturmayı reddedebilir, saklanabilir, hatta tuvaletin kapısından dahi girmek istemeyebilir. Böyle durumlarda, çocuğunuzun kaka tutmaktan kaçındığını anlarsınız.
Çocuğunuzun kaka tutma sorununu nasıl aşarsınız?
Öncelikle bir çocuk doktoruna gitmeli ve çocuğunuzun öğünlerini, kakayı yumuşatacak şekilde düzenlemelisiniz. Doktorunuz laksatif önerirse alınız, çünkü dışkıyı gevşetmek ve bağırsak hareketlerini arttırmak önemlidir. Aynı şekilde çocuğun anal bölgesinde, zorlamadan kaynaklı yırtıklar varsa, doktorun önereceği merhemler ile bu yaralar iyileştirilmelidir. Tüm bu yolları izleyerek, kakanın yumuşak şekilde çıkacağına ve tuvalet deneyiminin çocuğunuza acı vermeyeceğine emin olmalısınız.
Çocuğun kaka yaparken fiziksel olarak canının yanmayacağına emin olduktan sonraki önceliğiniz, çocuğunuzun kakayı dışarıya çıkarmak için ıkınabilme davranışını pekiştirmek olsun. Ne kadar çok rahatça kaka yaparsa o kadar çok “kaka yapmak acı verici bir eylemdir.” düşüncesi yerini “Kaka yapmak normal bir eylemdir.” düşüncesine bırakacaktır.
Sonrasında çocuğunuzun gerçekten ilgisini çekebileceği bir ödül sistemi bulun. Her kakasını yaptığında –kaka miktarı az bile olsa- ona bu ödülü sunun. Basit bir oyuncak ya da çikolata olabilir… Eğer ödülleri boş bir kavanoz içinde tuvalette onun ulaşamayacağı ama görebileceği bir yere koyarsanız, ödülünüzün işe yarama ihtimalini arttırmış olursunuz.
Çocuğunuz için tuvaleti, vakit geçirmesi eğlenceli bir yere dönüştürün. Yani çocuğunuzun aklındaki “tuvalet eşittir acı” inancını “tuvalet, eğlenceli ve keyif verici bir yerdir.” düşüncesine evrilmesi için uğraşın. Çocuğunuz hiç tuvalete gitmiyorsa ilk başta sadece hedefiniz orada keyifli vakit geçirmek olsun. Orada çocuğunuzla birebir vakit geçirin, sevdiği oyuncaklarla ve oyun hamuruyla oynayın, eğlenceli kitaplar okuyun. Unutmayın, nihai amacımız çocuğun zihninde “tuvaleti kötü bir yerdir” kodlamasını değiştirmek.
Çocuğunuz tuvalete ya da lazımlığa oturduğunda ayaklarının yere bastığından emin olun. Tuvaletini yaparken kendini güvende hissedebilmesi için bu önemli. Çocuğunuz tuvaletini yapmakta zorlanırsa, onunla empati kurun. Eğer çocuğunuz kakasını yaparken acıdıysa, “Acımadı” demek bir işe yaramaz, zira gerçekte acımıştır. Çocuğunuz ne yaşıyorsa onu dillendirin. “Evet biliyorum, biraz canın acıyor, zorlandığını görüyorum.” demek, çocuğun duygularını aynalamak gerekir.
Eğer çocuğunuzda kronikleşmiş bir kaka tutma sorunu yaşıyorsanız ve bu durum hem sizin hem de çocuğunuzun hayatını olumsuz etkiliyorsa, merkezimizden randevu alabilir, uzman psikologlarımız eşliğinde bu durumun üstesinden gelebilirsiniz.